Баланың іш қатуы
Нәрестелер мен ерте жасындағы балалардағы іш қату өте жиі кездеседі. Дегенмен, ішек нәжісі бойынша норма (дефекация) аса жекеше нәрсе. Әдетте, емізілетін емшектегі нәрестелерде ішек әр тамақтан кейін (күніне 6 ретке дейін), жасанды емізумен және қатты тағамдарды тұтыну кезінде – күніне шамамен 1 рет немесе одан да сирек жұмыс істейді. Дефекация жиілігі тамақтануға, тамақтандыру режиміне және сұйықтықты тұтынуға, тағам компоненттерінің сіңу жылдамдығына және т. б. байланысты. Шын мәнінде, белгілі бір уақыт аралығындағы нәжістің мөлшері баланың хал-жайы сияқты маңызды емес. Егер ол жақсы дамып, салмақ қосса, жыламаса, жақсы тамақтанса және ұйықтаса, онда іш қату жоқ шығар. Баланың нәжістің алдындағы күшенуі баланың іш қатқанын білдірмейді.
Баланың іш қатуы бар екенін қалай түсінуге болады?
Нәрестенің мінез-құлқына және жөргектің мазмұнына сүйене отырып, ата-аналар баланың іш қатуын түсіну қиын болуы мүмкін. Оның пайда болуы әдеттегіден гөрі сирек нәжіспен және олардың алдындағы айқын ыңғайсыздықпен көрсетілуі мүмкін. Бала тәбетін жоғалтады, жылайды, айқайлайды, аяқтарын ішіне қарай тарта бастайды. Кейде анасы баланың іші қатты екенін сезеді. Іш қату кезінде нәжіс салыстырмалы түрде құрғақ, қатты, сондықтан оның шығу қиындатылады. Іш қатудың мұндай белгілері тіпті дәреттің жиілігі қалыпты шектерде болған жағдайда да болады. Іш қату ішектің толық емес нәжісіпен және нәжістің түрімен көрінеді: ол ботқа тәрізді емес, тығыз, бөлшектелген және құрғақ болады.
Нәрестелердегі іш қатудың көпшілігі функционалды, яғни асқазан-ішек жолдарының уақытша жасқа байланысты жетілмегендігімен байланысты. Бала өсіп, дамыған сайын олар жоғалады. Дегенмен, кейде белгілі бір мүшенің патологиясының қандай да бір түрін көрсететін органикалық іш қату пайда болады. Органикалық іш қату әрдайым басқа симптомдармен бірге жүреді: даму кемістіктерімен, мінез-құлықтың бұзылуымен, тамақтанудың қиындауымен және т. б. Егер органикалық іш қатуға күдік болса, баланы дереу балалар гастроэнтерологына қарату керек.
Бала жетілген кезде жаңа піскен көкөністер мен жасұныққа бай жемістерді жей бастағанда, әдетте іш қату болмайды. Ерекшелік – дефекациясы аптасына 6 реттен кем 3 жасқа дейінгі балалар.
Балада іш қатуға не әкелуі мүмкін?
Нәрестелер мен ерте жастағы балалардағы іш қатудың көптеген себептері бар және олар өте ерекшеленеді:
- Іш қатуға генетикалық бейімділік және ас қорыту жүйесінің жетілмегендігі.
- Баланы шамадан тыс немесе жеткіліксіз тамақтандыру, емшек сүтінің жетіспеушілігі (анадағы гипогалактия).
- Дұрыс таңдалмаған жасанды емізу қоспасы.
- Жасанды емізу мен су ішу режимінің бұзылуы – тым қою қоспасы, баланың ағзасында су тапшылығы.
- Ішек микробиоценозының пайда болуымен проблемалар, яғни оның дисбактериозы (дисбиоз). Бала алғашқы лакто және бифидобактерияларды анасынан алады. Бұл процесс босану мен кесарь тілігі кезіндегі асқынуларға байланысты бұзылуы мүмкін. Сондай-ақ, дисбиоз дұрыс тамақтанбау, жұқпалы аурулар, түрлі дәрі-дәрмектерді қолдану және т. б. кезінде дамиды.
- Метаболизмдік бұзылулар – ағзаның тағамды сіңіру проблемалары.
- Баланың су ішу режимін сақтамау, ыстық және жоғары дене температура (қызба) салдарынан мүмкін болатын сусыздану.
- Емшек сүтіндегі қантты ыдырататын лактаза ферментінің уақытша жетіспеушілігі.
- Қосымша тағамдарды және көп мөлшерде, әсіресе дәнді дақылдарды (жарма, макарон), ет, жұмыртқаны дұрыс енгізбеу.
* Туа біткен ақаулар мен аурулар (Гиршпрунг ауруы) өте сирек болса да, іш қатудың себебі болып табылады. - Емізетін әйелдің дұрыс тамақтанбауы – оның жануарлардың майларын көп мөлшерде тұтынуы және тамақтану рационында ашымалы сүт өнімдерінің, диеталық талшықтардың жетіспеушілігі.
- Емшек сүтімен емізетін әйелдің кейбір дәрі-дәрмектерді қабылдауы.
Іш қату кезінде көмектесу және алдын алу
Баланың іш қатуын анықтай алған ата-аналар одан құтылуға көмектесе алады. Ең алдымен, нәресте мен емізетін ананың рационың қалыпқа келтіріп, іш қатуға әкелуі мүмкін тағамдарды алып тастау керек. Сондай-ақ тамақтандыру жиілігін, порция мөлшерін реттеу және оңтайлы су ішу режимін орнату маңызды. Мысалы, егер нәресте ана сүтінің орнына жасанды емізілетін болса, оны тамақтандыру арасында (тәулігіне 100 мл-ге дейін) таза, қайнатылмаған сумен толтырыңыз. Ал сіздің кішкентайыңыз қатты тағамға ауысқанда, оған сұйылтылған жеміс шырындарын, жеміс-жидек пен көкөніс езбесін беріңіз, бұл рациондағы ерімейтін тағамдық талшықтардың (жасұнықтың) мөлшерін арттырады. Көмештелген, үгітілген, содан кейін – тек туралған алма, өрік, қаражидек, жүзім, алмұрт, алхоры, қара өрік іш қату кезінде көмектеседі. Балаға жасына қарай үгітілген, бұқтырылған және шикі көкөністерді (кәдіні, тәтті бұрышты) тұтыну пайдалы. Егер балада күріш, жарма, жүгері ботқасынан кейін іш қату пайда болса, онда олардан бас тартып, геркулес немесе қарақұмық ботқасын тұтыну керек.
Іш қату кезінде көмектесудің жақсы жолы – баланың ағзасына тағамды сіңіруге көмектесетін пробиотиктерді қабылдау. Мысалы, Lactobacillus reuteri Protectis DSM 17938, лактобактерияларының қорғаныш штаммын қамтитын БиоГая тамшылары іш қатуды жоюға көмектеседі. БиоГаяны балаларға туғаннан бастап беруге болады – небәрі күніне 5 тамшы. Ал 3 жастан асқан балалар ішек дисбактериозды түзету және оның жұмысын қалыпқа келтіру үшін таблеткадағы БиоГая пайдалы болады. Іш қату кезінде көмек алу үшін лактулозасы бар құралдар да қолданылады (лактобактериялар сияқты емшек сүтіндегі табиғи зат). Бұл ішектегі пробиотикалық бактериялардың қоректенуі болып табылатын пребиотик (олардың саны мен белсенділігінің артуына ықпал етеді). Сонымен қатар, лактулоза нәжісті сұйылтады, жұмсартады және дефекацияны жеңілдетеді.
Іш қатуды емдеу және алдын алу үшін іштің массажы және балаңызға арнайы гимнастика пайдалы. Мысалы, нәресте шалқасынан жатқанда, нәжістің ішек бойымен жылжып шығуына көмектесу үшін велосипедпен жүруді еліктеп, аяқтарын ақырын жылжытыңыз. Массаж жасау үшін алақаныңызды баланың ішін сағат тілінің бағыты бойынша айналмалы қозғалыстармен айналдырыңыз. Сондай-ақ, нәрестенің ішінің төменгі сол жағындағы кіндіктен төмен үш саусақтың енін өлшеп, ыңғайсыздық тудырмай, жұмсақ қысым жасай аласыз.
Жалпы, баланың іш қатуы – бұл педиатрға барудың себебі. Ол тамақтану бойынша кеңестер береді, ішектің моторикасын жақсартатын массаж және гимнастиканы үйретеді, қажет болған жағдайда дәрі-дәрмектерді тағайындайды (осмостық іш жүргізетін дәрілер, глицерин, өсімдік майлары бар ректалдық тығындәрілер және т.б.). Ешқашан балаңызға дәрігермен немесе патронаж мейірбикемен кеңеспей іш жүргізетін дәрі бермеңіз.
Сондай-ақ, тік ішекті механикалық тітіркендіретін сабын кесектері, мақта тампондары сияқты «халықтық» әдістерді қолдануға болмайды. Мұндай құралдар тиімсіз болуы мүмкін, бірақ олар балаға зиян тигізеді, себебі олар тітіркенуді, шырышты қабықтың жарақатын тудырады. Тіпті клизмалар мен микроклизмалар да қауіпсіз емес, өйткені баланың пайдалы микрофлорасын тік ішектен (дисбактериоз) «жуылу» орын алады, бұл оның жұмысына зиян тигізеді. Жиі клизмалар әдеттің қалыптасуына және табиғи нәжіске рефлекстің пайда болуына кедергі келтіреді, баланың ішектері «жалқау» болады.
